خطرات معمول محمولات فله ای برای کشتی های فله بر کدامند؟

همانطوری که قبلا نیز اشاره شد, صنعت دریانوردی  و حمل و نقل دریایی یک ارتباط و اصل اساسی در امر تجارت جهانی است.

کشتی های اقیانوس پیما نمایانگر کارآمدی و غالبا” تنها روش حمل محمولات فله ای و کالاهای اساسی و صنعتی در حجم زیاد, می باشند.

فله برها در اقتصاد جهانی , نقش بزرگی را ایفاء می کنند. کشتی های فله بر محمولات خشک وجامد , خود به تنهایی غالب تولیدات و محصولات را تحت پوشش قرار می دهند. برخی از معروفترین محمولات فله همچون ذغال , سیمان , غلات , گچ , سولفور , آهک , انواع کود (شیمیایی و طبیعی) , سنگ آهن و شکر… هستند. این محمولات عموما” هیچ نوع بسته بندی ندارند و در حجم زیاد ولی در انبار های کشتی ها حمل می شوند.

خیلی از محمولات فله ای همچنین جزو کالای خطرناک  طبقه بندی  می شوند که در هنگام  بارگیری , حمل در دریا , و تخلیه , توجه و نظارت خاصی را نیاز دارند. حمل محمولات فله جامد و خشک, دارای پتانسیل خطرات خاصی هستند بنابر این نیازمند و مستلزم بارچینی درست و صحیح می باشند.

بجز خطر جابجا شدن محموله در انبارها و نیز خطر مایع شدن بخاطرآب فراوان که قبلا” در خصوص این دو مقوله بحث شد , خطرات دیگر محمولات فله ای برای کشتی های فله بر به شرح ذیل می باشند :

1 – پرت شدن و افتادن محموله از ارتفاع زیاد

محمولاتی نظیر سنگ آهن , سنگ کوارتز , قراضه آهن , دارای چگالی و تراکم بالایی هستند. در حین عملیات بویژه عملیات بارگیری یا تخلیه امکان سقوط چنین محمولاتی از ارتفاع بالا وجود دارد.

محموله ممکن است یا از روی تسمه نقاله مخصوص بارگیری و یا از لابلای چنگک های جرثقیل ها بر روی عرشه کشتی سقوط کند.

کارگران یا پرسنلی که روی عرشه کشتی کار می کنند اگر با تکه ای قابل توجه از این بار بر اثر سقوط برخورد کنند , بطور حتم شدیدا” زخمی خواهند شد. شدت زخمی شدن آنها , متاسفانه , ممکن است حتی به مرگ آنها منجر شود.

عملیات بارگیری , بار چینی و حتی تخلیه همیشه بایستی توسط افراد متخصص و مسئول مرتبا” نظارت شود و مراقبت نمایند که پرسنل غیر مرتبط و افراد غیر حرفه ای در محوطه کارگاهی و روی عرشه کشتی حضور پیدا نکنند.

اشخاصی که مستقیما” با عملیات بارگیری یا تخلیه سر و کار دارند بایستی لباس های مخصوص شامل کلاه ایمنی , کفش های پنجه آهنی و جلیقه های شب رنگ و قابل رویت به تن کنند.

2 – گرد و خاک

 گرد و خاک یکی از خطرات معمول در کشتی های فله بر می باشد. بسیاری از محمولات فله ای بطور طبیعی دارای خاک هستند. ذرات خاک بدلیل اینکه بسیار ریز هستند براحتی وارد دستگاه تنفسی انسان می شوند. اگر این امراتفاق بیافتد تاثیر مهلک و خطرناکی روی سلامتی انسان می گذارد.

    هر کسی که روی عرشه چنین کشتی هایی (که محمولاتی مانند سیمان ,آهک , گچ , یا حتی محمولاتی مثل ذرت , گندم ….  حمل می کنند) کار بکند بدون شک در معرض گرد و خاک زیادی خواهد بود . گرد و خاک سبب عطسه و ناراحتی و سوزش چشم ها می شود. تاجایی که امکان پذیر است بایستی از گرد و خاک دوری شود . و اگر کسی یا کسانی ناچارا” در معرض گرد و خاک بودند بایستی ماسک های مخصوص و محافظ صورت استفاده کنند. آنهایی که باید در جریان عملیات بارگیری یا تخلیه چنین محمولاتی روی عرشه کشتی یا انبار های کشتی حضور داشته باشند یا با وسایل دستی به کار جارو کردن و یا حتی با دستگاه فشارهوا مشغول تمییز کردن و پاکسازی هستند , بایستی از وسایل دهان بند طبی و مخصوص گرد و خاک , استفاده نمایند. و وقتی که اینگونه تجهیزات از گرد و خاک پوشانده شد فورا” فیلتر های آن را باید عوض کرد. ماشین آلات روی عرشه هم بایستی بنحو احسن مراقبت شوند چرا که آنها شدیدا” تحت تاثیر گرد و خاک قرار گرفته و آسیب می بینند.

3 – آسیب سازه ای و ساختاری

 محمولات سنگین وزن بر ساختار و سازه ی کشتی ها تاثیر شگرفی دارند. لذا احتمال آسیب جدی در این خصوص وجود دارد. محمولات دارای چگالی و تراکم بالا ممکن است که فضای کوچکی را اشغال کنند لیکن با ضریب جای گیری خیلی کم فشار زیادی را به انبار ها وارد می کنند. بنابراین کف انبارهای کشتی ها بایستی قدرت تحمل محمولاتی مانند بوکسید , سنگ آهن , خاک نیکل و غیره را داشته باشد. وزن محموله نباید بیشتر از قدرت تحمل کف انبار ها باشد. قدرت تحمل کف انبارها یا  ( Tank Top Strength  ) در دفترچه راهنمای هر کشتی درج شده است.

***منظور از ضریب جای گیری یا همان Stowage  Factor ) ) مقدار فضایی است که یک محموله اشغال می کند . و آن اگر محموله وزنی باشد طبیعتا” جای کمتری را اشغال می کند مثل ذغال سنگ و اگر حجمی باشد جای بیشتری را اشغال خواهد نمود مثل ذرت . به عبارت دیگر برای بارگیری یک تن ذرت در یک متر مکعب جا, فضای بیشتری نسبت به یک تن ذغال سنگ , نیاز دارد ,آن را ضریب جای گیری می گویند .

بارگیری مازاد بر قدرت تحمل کف انبار ها (Tank top strength ) باعث می شود بر ساختار و سازه کشتی ها فشار نامطلوب بگذارد .همچنین این امر ( بارگیری بیش از قدرت تحمل کف انبار ها ) سبب می شود کف دو جداره , دیواره های عرضی , برآمدگی و لبه دریچه های انبارها و حتی خود دریچه های انبارها , چهارچوب اصلی و نهایتا” به انبار ها فشار غیر متعارف وارد شود .

 پخش و صاف کردن غیر حرفه ای و ناقص برخی از محمولات فله ای در داخل انبار ها ممکن است به انحنای شدید و فشار مستقیم به کشتی ها منجر شود .

4 – نقصان و کم شدن اکسیژن 

حمل دریایی محمولات فله ای فراورده شده و تولید شده از طبیعت مثل چوب , خمیر کاغذ , محصولات کشاورزی ممکن است موجب شود تا بسرعت اکسیژن موجود در آنها کم شده و در نتیجه تشکیل دی اکسید کربن یا گاز کربنیک , گردد .

بنابر این محمولات ظاهرا” بی خطر نیز ممکن است شرایط خطرناک و تهدیدآمیز بر زندگی انسانها را رقم بزنند . انبار های کشتی های فله بر و سایر قسمتهای محل کار و زندگی کارکنان (چنین کشتی ها) , نمونه بارز تجمع چنین گازهای خطزناک می باشد.

حوادث و اتفاقات مهلک برای کارکنان کشتی و در اثر ورود به چنین محوطه هایی که تهویه کامل صورت نمی گیرد, کاملا” متصور است.

کنوانسیون و قانون حمل سالم محمولات فله جامد ( IMSBC  Code   ) محمولات زیر را جزو محمولاتی عنوان می کند که اکسیژن آنها بسرعت کم شده و در عوض گاز کربنیک متساعد می کنند عبارتند از ذغال , آهن اسفنجی , کنستانتره سولفید , نیترات آمینیوم (که کاربرد کشاورزی و کود شیمیایی دارند) , سولفید هیدروژن , هیدرو کربن و تخم کتان پوست کنده ….. .

ورود افراد به مکانهای سربسته فقط در صورت نصب و وجود وسائل تهویه کننده مناسب و همچنین سنجش دائم هوای آن مکان توسط ابزارهای مخصوص , جائز است. ورود اضطراری به چنین مکانهایی صرفا” با تجهیزات و دستگاه تنفس اتوماتیک یا    ( SCBA  ) , امکان پذیر می باشد . برخی از محمولات نیز در محوطه انبار ها اکسیژن مصرف می کنند.  مثال آشکار آن زنگ زدن محمولات تراشه ها و براده های فولادی , می باشد .

همچنین برخی از غلات نیز ممکن است باعث کم شدن اکسیژن در محوطه تردد کارکنان یا در داخل انبار ها شوند .

  ***توضیح اینکه کلمه (SCBA   ) مخفف کلمات   (Self- contained breathing apparatus) یا دستگاه تنفس اتوماتیک, می باشد.

5 – زنگ زدگی و خوردگی فلزات

بعضی از محمولات فله ای چون ذغال و سولفور بدلیل داشتن خاصیت خورندگی این محمولات می توانند آسیب جدی به انبار های کشتی بزنند.

محمولاتی مانند سلفور فله ای عموما” در مکانها و فضای باز تری دپو می شوند . بنابراین در چنین فضایی معمولا” رطوبت هوا را به خود جذب می نمایند. سولفور خیس یا مرطوب خود دارای خاصیت خورندگی بالایی دارند. همچنین آبهای موجود در ته انبار ها هم باعث خیس شدن بیشتر این محموله می گردند که این عمل باعث خوردگی بیشتر کف انبار ها یا دیواره های آن می شود .

ذغال خیس و مرطوب هم که بعد از جریان فراوری و آب دهی در استخر های مخصوص آب شیرین , اصولا” مملو از آب و رطوبت و سولفور می باشد. لذا این نوع ذغال هم در اثر واکنش شیمیایی با آب موجود انبار ها تولید اسید نموده و این اسید موجب خوردگی انبار ها و سایر قسمت های کشتی که در معرض آن هستند , می شود .

6 – آلودگی

آماده سازی انبار ها برای محموله در نظر گرفته شده بعدی , عملیات سخت و دشواری محسوب می شود . عدم آماده سازی مناسب انبار ها منجر به شکایات مربوط به کیفیت نامطلوب محموله مثل آلودگی , آب دیدگی یا از بین رفتن محموله , می شود.ته مانده های محموله قبلی یا گرد و خاک آن , ممکن است محموله بارگیری شده فعلی را آلوده کند که این موضوع به هیچ وجه قابل قبول نمی باشد . مثلا” اگر سیمان ( فله ای ) با ته مانده های محموله قبلی و گرد و خاک موجود در انبار ها مخلوط بشود خاصیت سفت شدگی آن کم می شود و یا اگر شکر تصفیه نشده در کنار یا روی  شکر تصفیه شده و خشک بار گیری شود , قطعا” به شکر تصفیه شده آسیب خواهد زد.

نفوذ و چکه کردن آب  ( در داخل انبار ها ) از طریق دریچه ها و یا سایر ورودی ها  یا برگشت آب آلوده سیستم های شستشوی انبارها , ناشی از نظارت غیر اصولی می باشد .

محمولاتی مانند نمک و شکر هم به سرعت رطوبت را به خود جذب می کنند و در صورت وجود رطوبت یا خیسی انبار ها بلافاصله این نوع محمولات آسیب می بینند .

7 –  خطر آتش گرفتن محمولات

پر واضح است که اغلب محمولات فله ای همیشه با خطرات آتش گرفتن و آتش سوزی مواجه هستند. خیلی از محمولات فله ای بدلیل فعل و انفعالات شیمیایی در درون انبار ها و در طول سفر تمایل زیادی برای گرم شدن نشان می دهند. محمولاتی مثل ذغال , سولفور , پنبه , و مخصوصا” پودر ماهی ( Fish meal ) بطور طبیعی و اتوماتیک داغ می شوند . ذغال همچنین گاز متان متساعد می کند که گازی قابل اشتعال می باشد. حتی این گاز (گاز متان) اگر با هوا مخلوط شود , تبدیل به عامل انفجار قوی خواهد شد. یا حتی گرد و خاک برخی از محمولات مثل سولفور خطر انفجار را ایجاد می کند. از برخورد و اصطکاک عدل های پنبه به همدیگر نیز حرارت تولید می شود.

احتیاط ها و پیش بینی های لازم برای جلوگیری از آتش سوزی در کشتی های فله بر از اصول اولیه عملیات حمل و نقل دریایی می باشد.

به عنوان مثال پودر ماهی یا همان(Fish Meal)که یکی از خطرناک ترین محمولات کیسه ای می باشد و برای حمل آن کشتی ها بایستی مجهز به تجهیزات خاص مثل هواکش های برقی بسیار قوی که اصطلاحا”Electrical Ventilation System”  می گویند , باشند. همچنین کشتی ها بایستی به سیستم های قوی آتش خاموش کن شامل زنگ خطر , دستگاه ها و کپسول های مخصوص اطفاء حریق  (که اصطلاحا” CO2  یا دی اکسید کربن ( Carbon Dioxide  )  گفته میشود و  همچنین به سایر ملزومات مهار آتش , مجهز باشند. 

برخی از کشتی ها برای مقابله و جلوگیری از خطرداغ شدن محموله پودر ماهی ( Fish Meal ) مجهز به تهویه طبیعی یا  Natural Ventilation) ) هستند که این نوع تهویه بویژه برای سفرهای طولانی کارایی چندانی ندارند.

 دریانوردان , مالکان کشتی ها , فروشندگان , اجاره کنندگان کشتی ها , بایستی قبل از هر اقدامی با کلوپ  پی . اند . آی خود یعنی ( protection and Indemnity )  و به جهت جلو گیری از اتفاقات ناگوار احتمالی مثل آتش سوزی , به گل نشستن کشتی , خطر جابجایی محموله و…. تماس گرفته و رهنمود لازم را کسب نمایند.